SARAN, Fransa – Geçenlerde bir öğleden sonra, Loire Vadisi’ndeki Orléans yakınlarında, Fransa’nın en yeni edebiyat ödülünün jüri üyeleri hapishane hücrelerinden dışarı çıktılar.

Dikenli tellerle kaplı uzun beyaz çitlerin, metal dedektörlerin, güvenlik kameralarının ve çınlayarak kapanan ağır kapıların yanından geçtiler ve parmaklıklı pencereleri olan, parlak bir şekilde aydınlatılmış küçük bir sınıfa girdiler.

Orléans-Saran Hapishane Merkezinde tutulan bir düzineden fazla erkek ve kadın mahkum, bu yıl Fransa’da yayınlanan romanları tartışmak ve en iyi olduğunu düşündüklerini seçmek için bir araya geldi. Biri, Rusya başkanının yakın çevresine kurgulanmış bir bakış olan “Le Mage du Kremlin” veya “Kremlin Büyücüsü”nü önerdi. Bir diğeri, #MeToo sonrası dönemi araştıran bir roman olan “La Petite Menteuse” veya “The Little Liar”a dayanmaktadır. Tartışmalar hararetliydi, eleştiriler kabaydı – bir mahkûm bir kitabı “son derece sıkıcı” olarak nitelendirdi.

Mahkumlar, mahkumlar tarafından verilen hükümet destekli yeni bir edebiyat ödülünün ilk baskısının parçasıydı. Goncourt des détenus veya mahkûmların Goncourt’u olarak adlandırılan ödül, Fransa’nın en prestijli edebiyat ödülünün birkaç dalından en yenisidir. Mahkumlar, Goncourt’un 15 finalistten oluşan uzun listesindeki kitapları tartışmak ve bir kazanan seçmek için sonbaharda üç aydan fazla bir süre bir araya geldi. Ödül Perşembe günü Paris’te verilecek.

Bazı hapishaneler kendi edebiyat ödüllerini düzenlediler, ancak mahkûmların Goncourt’u, 31 hapishanede yaklaşık 500 kişinin katıldığı, boyut ve erişim açısından emsalsiz. Aynı zamanda, hükümlülere karşı çok hoşgörülü olduğu için sağdan ve köhne tesislerde çok fazla insanı hapsetmek için soldan sık sık eleştiri alan Fransız hükümeti tarafından belirgin bir şekilde destekleniyor ve teşvik ediliyor. Bununla birlikte, Goncourt projesi çok az eleştiri aldı – bu, edebiyatın Fransız kültüründeki kutsal yerinin ve onun yaşamı değiştiren erdemlerine olan inancın bir işareti.

Fransa Adalet Bakanı Éric Dupond-Moretti, yeni ödülle ilgili bir röportajında, “Kültür, dil ve kelimelerin ilerlediği yerde şiddet geri çekilir” dedi. “Hapishanede geçirilen süre bir ceza zamanı olmalı, aynı zamanda bir dönüşüm zamanı olmalıdır.”

The New York Times için Andrea Mantovani

Pek çok mahkûm için ödül, başkalarıyla bağlantı kurma, tutukluluğun sıkıcılığından kurtulma ve hapishanenin damgasını üzerinden atma şansıydı.

“Mahkûm olmamız,” dedi Mathilde, “hiçbir değerimiz olmadığı anlamına gelmez.”

Mahkûmlardan biri, ona sözcüklerin gücünü ilk kez gösteren şeyin bir kitap olduğunu söyledi – Boris Vian’ın “Daydream’deki Köpük” adlı kitabı.

“Amaç insanları okutmaktı.”

Orléans yakınlarındaki mahkumlar için, okuma ve tartışma süreci, kazananın seçimine katılmak kadar, hatta daha fazla önemliydi. Fransa’da kamuoyu ve politikacılar hapsetme konusunda giderek daha sert bir tavır alırken, birçok kişi diğer mahkumlarla bağlantı kurma, tutukluluğun sıkıcılığından kurtulma ve hapishanenin damgasını silme fırsatını memnuniyetle karşıladı. 2018’de yapılan bir anket, 2000’de yüzde 18 olan Fransız halkının yüzde 50’sinin tutuklulara “fazla iyi muamele edildiğine” inandığını ortaya koydu.

Daha sonra Goncourt atölyesinden keyif aldığına dair şaka yapan 32 yaşındaki Mathilde, “Mahkum olmamız hiçbir şeye değmediğimiz veya fikirlerimizin duyulmaya değer olmadığı anlamına gelmez” dedi. , ancak tekrar yapmak için yeterli değil – Ocak ayında potansiyel olarak piyasaya sürülmesi planlanıyor.

Fransız hukuku ve ceza infaz kurumu düzenlemeleri uyarınca, kısmen güvenliklerini korumak için mahkumların kimlikleri ve hapsedilme nedenleri kamuya açıklanamadı. Mahkûmların adları belirlenebilir durumdaysa adlarıyla değil, adlarıyla kimliklendiriliyorlar.

Fransa’nın kitap endüstrisini destekleyen resmi bir kurum olan Ulusal Kitap Merkezi, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un başkanlığının “en büyük amaçlarından” birini okumayı ilan etmesinin ardından, mahkumların Goncourt’u için itici güç geldi.

Merkezin başkanı Régine Hatchondo, hedeflerin kültürü daha erişilebilir kılmak ve eleştirel düşünceyi geliştirmek olduğunu söyledi. “Bu aynı zamanda bir sivil mesele” dedi. “Mahkumlar birbirleriyle tartışmak zorundalar ve belli ki her zaman aynı fikirde değiller.”

Yerleşik yazarlardan oluşan jürisi Goncourt ana ödülünü veren Goncourt Akademisi, projeye memnuniyetle katıldı.

Philippe, “Hapishaneyi, korku veya cehaletin nesnesi haline gelen kapalı ve bilinmeyen bir ortam değil, toplumumuzun gerçekten ayrılmaz bir parçası haline getirmek için, tabiri caizse, olabildiğince açık hale getirme taraftarıyım” dedi. Claudel, akademinin genel sekreteri olan ve 1980’lerde ve 1990’larda on yılı aşkın bir süredir mahkumlara Fransızca öğreten bir yazar.

Orléans-Saran’da gözaltına alınan yaklaşık 850 mahkûmdan 18’i Goncourt çalıştayına katıldı, aralarında hapishane idaresi tarafından teşvik edilen gönüllüler ve katılımcılar da vardı. Bazıları mahkeme öncesi tutuklu yargılanmayı bekliyordu. Diğerleri, bir yıldan az ila cilt arasında değişen cezalarla hüküm giymişti. Hepsi edebiyat meraklısı değildi.

Son 40 yıldır cezaevindeki öğretim ve eğitim programlarını denetleyen Pascal Rémond, “Fikir sadece 15 kitabın hepsini okuyacak olan insanları tutmak değildi” dedi. “Amaç insanları okutmaktı.”

Tutuklulara yönelik muamele Fransa’da tartışmalı bir konu olabilir. Geçen yaz, Paris yakınlarındaki bir hapishanede mahkumların ve gardiyanların bir yardım etkinliği için go-kart yarışları gibi etkinliklerde yarıştığını gösteren videolar bir kargaşaya neden oldu ve Macron yönetiminin çok gevşek olduğu yönündeki suçlamaları alevlendirdi.

Mahkumların Goncourt’u böyle bir itirazda bulunmadı; Okumak, Fransa’nın değerli kültürel arayışlar listesinde kuşkusuz go-kart yarışından daha üst sıralarda yer alıyor. Orléans’ta kitapçılar ve alışveriş yapanlar programı yalnızca belli belirsiz duymuşlardı, ancak bu fikri desteklediler.

Kasabadaki bir kitapçı olan Chantelivre’yi yöneten Marlène Brocail, “İnsanlara edebiyatı getirmek, onları edebiyattan koparmak değil, bu gerçekten harika,” dedi. Fransa’da her yıl yüzlerce kitap ödül alıyor; en çok kazananlara kırmızı şeritler takılıyor ve kitapçılarda göze çarpacak şekilde sergileniyor. Ödüller bir satış nimetidir ve Brocail, okuyucuların mahkumlar tarafından verilen bir ödüle neden farklı davranacağını anlamadığını söyledi.

“Yaptıklarını yargılamıyorsun,” dedi. Edebiyatı yargılıyorsun.

Fransa hapishane idaresinin başkanı Laurent Ridel, hapishane faaliyetlerinin ve bir mahkûm rap albümü veya bir hapishane restoranı gibi yüksek profilli projelerin sıklıkla yanlış anlaşıldığını veya yararlı araçlardan ziyade savurgan eşantiyonlar olarak yanlış tanıtıldığını söyledi.

“Kazan-kazan” dedi – mahkûmların kültürel faaliyetler hakkına saygı duymanın ve aynı zamanda gerilimleri yumuşatarak personelin çalışma koşullarını iyileştirmenin bir yolu. “Aşağılama veya hayal kırıklığı üzerine hiçbir şey inşa edemezsiniz.”

Ulusal Kitap Merkezi, romanları yayınlanmakta olan yazarlar için kitaplar sağladı ve hapishane ziyaretleri düzenledi. Orléans yakınlarındaki mahkumlar, “Une Somme Humaine” veya “A Human Burden” kitabının Haitili yazarı Makenzy Orcel ile tanıştı. Gruptaki en genç mahkumlardan biri olan 22 yaşındaki Eddy, gelecek vadeden yazarlar için tavsiye istedi. Orcel’in cevabı: Çok okuyun.

Kahve, meyve suyu ve hamur işlerinin ardından sona eren sohbetin ardından hukuk fakültesi okuyan Eddy, “Burada olmaktan bıktım” dedi. “Ama bu iyi hissettirdi.”

Goncourt jürisinin bir parçası olan, yanakları çökük ve ön kollarında girift dövmeler olan 45 yaşındaki bir mahkûm, kültürel faaliyetlerin mahkûmların parçalanmış bir hayatı bir araya getirmelerine yardımcı olduğunu söyledi.

“Hapishaneye girdiğinizde en zor şey, her şeyin yok edilmiş olmasıdır” dedi. Tanıdık bir aile, arkadaş ve meslektaş ağının dağıldığını söyledi; evvel intiharı düşündü. Hapishane kütüphanecisi olarak üç buçuk yıl geçirdikten sonra, şimdi uzun mesafeli üniversite dersleri alıyor ve yazar olma hayalleri kuruyor.

Bu çalıştaylar çok önemli” dedi. “Her şeyi değiştirir.”

Başka bir mahkûm, uzun boylu, kıvrak zekalı 27 yaşındaki bir adam, hem gardiyanlar hem de mahkûm arkadaşlarıyla aynı şekilde şakalaşıyordu, ona kelimelerin gücünü ilk kez gösteren şeyin bir kitap olduğunu söyledi – Boris Vian’ın “Daydream’deki Köpük”.

Guillaume Apollinaire ve Marguerite Duras’ın kitaplarından pek de uzak olmayan bir yerde oturuyordu – hapishane tarzı fırıncılık yapmaya başlamıştı – bir masaüstü vantilatörün yumurta çırpıcıya dönüştüğü hücresinde, “Edebiyat konusunda her zaman tutkuluydum,” dedi.

Ancak gözlemci kuruluşlar, cezaevi personeli ve altyapısı artan mahkum sayısı nedeniyle zorlandığı için öğretim ve kültürel faaliyetlerin genellikle bir kenara bırakıldığını söylüyor. Şu anda ülkede 72.000’den fazla tutuklu var – bir rekor ve yaklaşık 60.700 olan maksimum kapasiteden çok daha fazlası. Resmi istatistikler, tutukluların yaklaşık yüzde 10’unun okuma yazma bilmediğini gösteriyor.

Orléans yakınlarındaki mahkumlar en sevdikleri kitapları seçtikten sonra, dördü aynı bölgedeki bir kasaba olan Saint-Maur’daki mahkumlarla bölgesel bir kısa listeye yerleşmek için görüntü konferansı üzerinde tartıştı. Tutuklular, atölye çalışması sırasında cezalarından veya hapisteki yaşamlarından nadiren bahsettiler, ancak bazen tartışmaya katmak için deneyimlerini getirdiler.

27 yaşındaki, babasının fiziksel tacizinin mirasıyla başa çıkmaya çalışan bir kadın hakkında “Sa Préférée” veya “En Sevdiği” adlı kitabı tartışırken, bunun “geçmişinizdeki iblislerle yüzleşmenin” önemini gösterdiğini söyledi. ”

“Gençken, çocukken maruz kaldığım şiddetin çoğunu tekrarladım” dedi.

Tüm mahkumlar, toplum içinde edebi analiz yapma fikrinden rahatsızdı. Eğitim amiri Rémond, bir mahkumun konuşmak zorunda kalmaması koşuluyla katıldığını söyledi.

Ancak bir seansta aynı mahkûm, güzel yazılmış ama bitirmesi çok zor bulduğu “Une heure de ferveur” veya “An Hour of Fervor” da dahil olmak üzere birkaç kitap hakkında uzun uzun konuştu. Fransa’da kızından ayrılan Japon bir baba hakkındaki komplo, kendi çocuğundan ayrılığının acı verici bir hatırlatıcısıydı, dedi.

Rémond, “mahkumların nadiren görebileceğiniz şekillerde bağlı ve hevesli olduklarını” söyledi ve Goncourt projesi sona erdikten sonra bile bir kitap kulübü olarak toplantıya devam etmek istedi.

Pek çok kişi, yeni ödülün halkın algısını değiştireceğini umuyor.

Fransa’daki Uluslararası Hapishaneler Gözlemevi’nin soruşturma bölümü başkanı Odile Macchi, “Optikleri değiştirebilir” dedi. “Bunun farkına varmak için, evet, bunlar aslında edebiyat hakkında söyleyecek bir şeyleri olan insanlar.”