Yaz Saati Uygulaması Nedir? Ne Vakit ve Nasıl Ortaya Çıktı?

ABD senatosunda oybirliğiyle sonuçlanan oylamanın akabinde, 2023’te ABD’de yaz saati uygulaması sona erebilir. Bilindiği üzere ülkemizde de, 2018 yılından beri yaz saati uygulaması kaldırılmış durumda.

Pekala ancak yaz saati uygulamasının nasıl ortaya çıktığını hiç düşündünüz mü? Aslında bu uygulamanın ortaya çıkışı hakkında birkaç farklı anlatı var.

Yaz saati uygulaması nasıl ortaya çıktı?

Tanınan bir kıssa, Benjamin Franklin‘in bu uygulamayı başlangıçta bir latife olarak düşündüğünü söylüyor. Franklin Fransa’da yaşarken, Journal de Paris’te yayınlanan hicivli bir makale yazdı. Bu makalede, geleceğin lideri Paris’in gün ışığından ve doğal ışıktan en âlâ biçimde yararlanmak için gün doğumunda zorla uyandırılması gerektiğini ve mumlardan büyük ölçüde para tasarrufu yapılabileceğini söyleniyordu.

“Birinci. Güneş ışığını engellemek için kepenklerle donatılmış her pencereye pencere başına bir [altın sikke] vergi konulsun” diye başlayan yazısı şöyle devam ediyordu: “İkinci. Balmumu ve donyağı mumluklarının dükkanlarına muhafazalar yerleştirilsin ve hiçbir aileye haftada bir kilodan fazla mum verilmesine müsaade verilmesin. Üçüncü. Tabipler, cerrahlar ve ebeler hariç, gün batımından sonra sokaklardan geçen tüm vagonları durdurmak için muhafazalar yerleştirilsin. Dördüncü. Her sabah, güneş doğar doğmaz, her kilisede bütün çanlar çalsın; ve şayet bu yetmezse tembelleri tesirli bir formda uyandırmak için her sokakta top ateşlensin.“

Bu makale gerçek, lakin Benjamin Franklin’in 1784’te yaz saati uygulaması fikrini latife olarak da olsa önerdiği fikri ne yazık ki gerçek değil. İnsanların programlarını daha fazla gün ışığından yararlanacak formda ayarlama unsuru (vergiler ve muhafız çatışması üzerine) sahiden yazılmış olmasına karşın, Avrupa’da o periyotta saat kavramı çok net değildi. Bu yüzden fikir sadece gün ışığından yararlanma fikriydi, saatle ilgili bir sistemden bahsetmiyordu.

Fikrin asıl ortaya çıkışı, 1895’te böcekleri toplamak için daha fazla boş vakit isteyen bir böcekbilimciye aitti. George Vernon Hudson, günlük işinin sonunda gidip böceklerini toplaması için çok az gün ışığı kalması nedeniyle mutsuzdu. Tahlili, patronuyla çalışma saatleri hakkında konuşmak yerine, yaşadığı Yeni Zelanda için iki saatlik bir yaz saati önermekti. Teklif, güç ve gaz şirketleri için kaybedilen paranın, tabiatta daha fazla vakit geçirebilecek ve pak havayı deneyimleyebilecek insanlara sağlanan yararlarla telafi edileceğini savunuyordu.

“Bu değişikliğin tesiri, mevcut sistemle karşılaştırıldığında yaz aylarında tüm günlük operasyonları iki saat ilerletmek olacaktır” diye yazdı ve devam etti: “Bu formda sabahın erken saatlerindeki gün ışığından yararlanılacak ve akşamları kriket, bahçecilik, bisiklete binme yahut istek edilen öteki açık hava aktiflikleri için uzun bir gün ışığı boş vakit müddeti sağlanacaktır.“

Bu fikir, dayanak bulmadan alay konusu oldu.

Birkaç yıl sonraysa fikir, akşam cinsinin gece tarafından yarıda kesilmesinden hoşlanmayan bir golfçü olan William Willett tarafından bağımsız olarak ve daha ayrıntılı bir biçimde ortaya atıldı. Willett, gündüz saatlerinden yararlanma konusunda tutkulu bir savunucuydu, birçok sabahı Londra’nın büyük bir kısmı uykudayken işe gitmek için gün ışığında yolda geçiriyordu.

“Standart vakit o kadar sabit kalıyor ki, neredeyse yılın yarısı boyunca, biz uyurken, güneş günde birkaç saat parlamayı sürdürüyor” diye yazdı ve kendi önerisi üzerine bir broşür hazırlayarak masrafı kendisine ilişkin olmak üzere dağıttı. “Ve günün işi bittikten sonra konuta vardığımızda, batı hududunu çoktan geçmiş olan ufka süratle yaklaşıyor.“

Willett, değişikliğin kamu parasını gaz, petrol ve elektrikten tasarruf etmesinin yanı sıra, daha fazla gün ışığının nüfus ve sıhhatleri üzerinde sağlayacağı yararları açıkça savundu. Willett, hayatının geri kalanında bu fikir için dayanak aradı ve Liberal Parti’den aradığı takviyesi de buldu. Ancak sistemin uygulanması, vefatından sonraya kaldı.

Tekrar de Willet’i, yaz saati uygulamasının hayata geçirilmesinde en kıymetli aktör olarak görenlerin sayısı epey fazla.